İktidarın olmazsa olmazları

'İktidarı Anlamak'ta Chomsky'nin, üzerine ayrı ayrı kitaplar yazdığı; ABD, medya, refah devleti, işçi hareketi, anarşizm ve hatta internet gibi konuların tamamına ilişkin konuşmalarına yer verilmiş.

Venezuela devlet başkanı Hugo Chávez, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 20 Eylül 2006'daki açılış toplantısında elinde tuttuğu ve mutlaka okunmasını tavsiye ettiği, Noam Chomsky'nin Hegemony or Survival: America's Quest for Global Dominance (Egemenlik ya da Hayatta Kalma) kitabının en çok okunanlar listelerinde ilk sıraya yerleşmesini sağladı. Chomsky, her ne kadar dünyanın geri kalanında en çok okunan, takip edilen yazarlardan biri olsa da ABD için bu sıradan bir durum değildi. Çünkü propaganda mekanizmaları onlarca yıldır pek çok muhalif gibi Chomsky'nin de gözden uzakta tutulmasını sağlamıştı. Noam Chomsky, siyasi yazılarında ideal bir dünyayı tasarlamaya çalışmaktan bilerek kaçınmıştır. Zaten amacı bir ütopyanın tarifini yapmaktan çok, var olan toplumsal gerçekleri görünür kılmaya çalışmaktır. Dolayısıyla, Chomsky'nin siyasal yazına katkısı, gündelik yaşamını çerçeveleyen gündeme ilişkin kanıtları ve içselleştirip yeniden ürettiğimiz iktidar ilişkilerini herhangi bir okurun kolaylıkla anlayabileceği düzeyde sunmasında yatmaktadır. Chomsky'nin, ABD'nin siyasi etkinliklerini, amaçlarını ve yöntemlerini analiz etme biçimi ve sunduğu kanıtları, aynı zamanda onu ABD'yi eleştiren diğer yazarlardan ayıran en önemli özelliğidir. İktidarı Anlamak, kitabı da toplumsal sorunların sözü edilen biçimde ifadesini bulduğu önemli bir derleme niteliği taşımaktadır. İktidarı Anlamak, New York Times'ın 'dünyanın en önemli entelektüeli' olarak tanımladığı Chomsky'nin yazdıkları arasında en ilginçleri olmasa da, pek çok konudaki görüşlerini bir arada sunan bir derleme olması açısından oldukça önemli. Aslında derleme de Chomsky'nin yazdıklarından değil, 1989-1999 yılları arasında yaptığı kamusal konuşmalarda gerçekleştirilen soru-yanıt bölümlerinden oluşuyor. Derleyenler, onlarca soru-yanıt oturumunu yeniden düzenlemişler ve bir araya getirmişler. Henüz yayımlanan Türkçesinde ise orijinalinin aşağı yukarı yarısı yer almakta.

Daha önce bahsedilmemiş anekdotlar

Başlığından da anlaşılabileceği gibi, derlenen görüşmelerde vurgu özellikle iktidar ilişkilerine ve bunların nasıl dönüştürülebileceğine yapılmaktadır. Chomsky, toplumsal değişime ilişkin önerilerini tarihsel örneklerle güçlendirirken, süreçte karşılaşılabilecek olası risklere de dikkat çekebilmektedir. Her ne kadar Chomsky'nin en özgün kitabı olmasa da, birkaç nedenle diğerlerinden ayrılmaktadır. Öncelikle, İktidarı Anlamak'ta Chomsky'nin, üzerine ayrı ayrı kitaplar yazdığı, mikro-aktivizmin Batı emperyalizminin küresel etkisindeki rolü, Amerikan dış politikalarının ekonomik düzlemi, medya, refah devleti, işçi hareketi, anarşizm ve hatta internet gibi konuların tamamına ilişkin konuşmalarına yer verilmektedir. Dolayısıyla bu çalışma, Chomsky'nin hemen siyasi konularda ne düşündüğünü anlayabilmek açısından oldukça sistematik hazırlanmıştır. İkinci özgün nokta, derleyenlerin, Chomsky'nin daha önce hiçbir kitabında ya da yazısında bahsetmediği anekdotlara yer vermiş olmaları. Örneğin okuyucu, Chomsky ve Edward S. Herman'ın ilk kitaplarının (Counter-Revolutionary Violence, 1974) dağıtılmasını önlemek isteyen yayınevinin sahibi Warner Communications ile dağıtılmasında ısrar eden yayınevi yöneticileri arasında çıkan anlaşmazlık sonucunda şirket tarafından yayınevinin kapatıldığını, dolayısıyla basılan diğer tüm kitapların da imha edildiğini kitabın sayfalarında yakalayabilmektedir. Bir başka örnekte ise Noam ve eşi Carol Chomsky'nin bir İsrail Kibbutz'unda yaşadıkları, yine Chomsky'nin kendi ağzından aktarılabilmektedir. Bu tür kişisel hatırlatmalar, siyasi meseleleri analiz etmede yararlı araçlar olabilmektedir.

Propaganda modeli

Noam Chomsky'nin kendisi, çok büyük bir olasılıkla 'siyasi bir teori' geliştirdiği fikrinin karşısında duracaktır. Bu anlamda, Edward S. Herman ile birlikte desenledikleri 'propaganda modeli' ile ilgili söyledikleri siyaset hakkında düşündüklerini anlamakta yardımcı olabilecek niteliktedir: "[B]unu 'teori' ya da benzer bir kavramla adlandırmıyorum. Bu yalnızca bir gözlemdir." Ama aslında bu 'gözlemler' ekonominin yapısının da önemli bir rol oynadığı tutarlı bir analiz çerçevesinin inşa edilmesine ciddi katkıda bulunmakta, dolayısıyla teori olarak anılmayı da hak etmektedir. Hatta üniversitelerde öğretildiği biçimiyle ekonomi teorilerinin ciddiye alınmaması gerektiğine ilişkin yargısını vurgulamasına rağmen, İktidarı Anlamak'ın kimi bölümleri radikal ekonomistlerin, özellikle solun dikkatini çekecek niteliktedir. Ekonomik modellere ilişkin tartışmasının önemli bir bölümü, aslında hiç de serbest ekonominin var olmadığına değinmektedir. Chomsky'ye göre pazara müdahaleler, yalnızca gerçek kapitalizmden sapmalar değil, aslında tam da sermayenin gelişmesi ve çeşitlenmesini sağlayan önkoşullar olarak anlaşılmalıdır. Amerika örneğinde, ekonomik büyümeyi sürdürebilecek yerleşik bir yol olarak devletin korumacılığına sürekli rastlanmaktadır. Hatta Chomsky, ülke içinde şiddetin (soykırım ve kölelik) ucuz işgücü ve kaynak elde etmek için kullanıldığını ifade ederken, uluslararası şiddetin ise (ABD'nin Şili'de 1973 askeri darbesine katkısı gibi) ana hammaddelerin makul bir fiyat seviyesinde tutulmasını sağlamak için bir araç olduğunu vurgulamaktadır. Çünkü Chomsky'ye göre, herhangi bir yerde iktidar mekanizmaları söz konusu ise, orada mutlaka şiddet de vardır. Bu açıklamaları, ABD ekonomisini 'devlet kapitalizmi'nin önemli bir paradigmatik örneği olarak tanımlamasını sağlamaktadır. Chomsky, Askeri harcamalar, üniversitelerdeki araştırmalar gibi kamusal harcamalarla, ileri teknoloji sektörünün ve ecza sanayinin desteklenmesiyle ekonominin iddia edildiği gibi hiç de serbest olmadığını, aslında devletin düzenli müdahalelerinin gözlenebilir olduğunu vurgulamaktadır. Hatta Chomsky'ye göre, ABD ekonomisinin "uluslararası rekabet yeteneğine sahip olan yegâne sektörleri, planlama yapan sektörler ve bu sektörler devlet tarafından sübvanse" edilmektedir. Chomsky, iktidara boyun eğme ve şovenizm yolunda bir başka etkinliğin, futbol gibi seyirlik kitlesel sporlar olduğunun önemle altını çizmektedir. Yani yönetici sınıflar yalnızca ekonomiye müdahale ederek değil, spor (ya da TV programları) gibi kültürel etkinliklerle de işçi sınıfı ve orta sınıfını, küresel şirketlere irrasyonel sadakatler geliştirmesine ve ne yazık ki şiddeti yüceltmesine şartlandırmaktadır. Chomsky'ye göre, aslında iktidarı anlamak için karmaşık araçlara gereksinim yoktur; en temel yol gösterici 'sağduyu'dur. Dolayısıyla entelektüellerin, genç bir insanın bile rahatlıkla çözümleyebileceği iktidar ilişkilerin karmaşıklaştırarak anlaması zor bir sorun haline dönüştürdüklerini iddia etmektedir. Olaylara dikkatli gözle bakmanın yeterli olacağını düşünen Chomsky, bu noktada sistematik bilginin değerini azımsamaktadır. Yalnızca sağduyuya dayalı siyasi bir mücadelenin, dönüşümden çok kendini yeniden üretmeyle sonuçlanma riskini taşıdığı unutulmamalıdır. Zaten kapitalizm eleştirisini en çok besleyen şeyin Chomsky'nin sağduyusundan çok, entelektüel yazını olduğunun da altını çizmek gerekir. Son olarak, derleyenlerin hazırladığı dipnotlar belgesinden bahsetmekte yarar var. Kitabın kendisinden daha uzun olduğu için http:// www.understandingpower.com web sitesinden okuyucuya sundukları belge, bu derlemeye ayrı bir değer katmakta. Çünkü söz konusu belgede derleyenler, Chomsky'nin konuşmaları sırasında bahsettiği kitaplardan alıntıları, ilgili referansları, kimi zaman özet ve yorumları kapsayan notlara yer vermişler. Böylelikle okuyucu, birtakım kaynakları kontrol etme şansına sahip olabilmektedir. Kitabın Türkçe baskısında maalesef ne söz konusu internet sitesine, ne de bu özgün görüşmeleri derleyenlerin isimlerine herhangi bir atıfta bulunuluyor. Keşke Aram Yayıncılık'ın editörleri de (Noam Chomsky'nin geçen yıllar boyunca Türkiye'deki ifade özgürlüğü ve insan hakları ile ilgili desteğini de hatırlayarak) kitabı hazırlayanların bu inanılmaz çabalarına hak ettikleri değeri verip, en azından isimlerini anabilmiş olsalardı.

İLKE ŞANLIER: Anadolu Üniversitesi, Eskişehir

İKTİDARI ANLAMAK

Noam Chomsky, Çeviren: Burcu Şentürk, Sibel Yeşilgöz, Aram Yayınları, 2007, 333 sayfa, 20 YTL.

11/01/2008- Radikal